Mooie plannen – de toekomst van de Schans


 

Dit is een bijdrage van Hans Kuyper

De laatste weken is er in de raad van Zaanstad weer veel gesproken over de Zaanse Schans, ons aller geliefde zorgenkindje. Zoals al een halve eeuw het geval is, botsen daar de belangen en is de saamhorigheid ver te zoeken. Het wordt tijd dat er duidelijkheid komt, al zal niet iedereen tevreden zijn met het eindresultaat.

Voor ROSA staat het behoud van het erfgoed voorop. Daarvoor is de Schans tenslotte bedacht, in de laatste oorlogswinter. De groep jonge mensen die in het luchthuis van de familie Duyvis bijeenkwam wilde een ‘reservaat voor de Zaanse houtbouw’ oprichten. Dat was een mooi plan. Ze hadden geenszins de bedoeling en kaasboerderij of een klompenmakerij te beginnen – om over de verkoop van diamanten nog maar te zwijgen.
Onder leiding van de architecten Schipper en De Jong verrees er een mooi, authentiek dorpje aan de Kalverringdijk. Geen openluchtmuseum, maar een houten enclave waar gewoond en gewerkt werd.

In de loop van de jaren raakte dit prachtige buurtje steeds bekender, vooral ook door de niet aflatende ijver van de ondernemers die tonnen hebben gestoken in het aantrekken van zo veel mogelijk bezoekers.

De laatste jaren liep het de spuigaten uit, met overlast en slijtage tot gevolg. Het bestuur en de directie van de Zaanse Schans stelden daarom een Ontwikkelstrategie op, die het bezoek moest reguleren en tegelijk geld moest genereren om de panden voor de toekomst veilig te stellen. Verduurzaming en het herstel van de natuurwaarden waren daarbij belangrijke doelen.
Alweer een mooi plan. Maar jarenlang oud zeer en de commerciële belangen van sommige spelers op de Schans maakten een eendrachtige samenwerking onmogelijk. Er kwamen mediators en verkenners, er kwamen gesprekken, mensen liepen boos weg uit het bestuur en klaagden vervolgens dat ze niet mee mochten praten. En dus zag de gemeente Zaanstad zich gedwongen in te grijpen. Maar ingrijpen kost geld, en in al die jaren hadden de miljoenen bezoekers aan de Schans de gemeente geen cent opgeleverd.

De voorgestelde belasting op toegangskaartjes, de zogenaamde Vermakelijkhedenretributieheffing (VMR), is natuurlijk een vreemd gedrocht. Maar het was voor Zaanstad de enige mogelijkheid om iets van de kosten terug te verdienen. Het zou veel beter zijn als de partijen op de Schans samen een nieuw bekostigingsmodel zouden verzinnen. En zie, door de knuppel in het hoenderhok te gooien, zijn de belangrijkste spelers tot elkaar gekomen: de Stichting Zaanse Schans, Vereniging De Zaansche Molen en het Zaans Museum hebben een intentieverklaring ondertekend. Uiteindelijk moet er op 1 februari een goed werkend, universeel toegangssysteem zijn. En lukt dat niet, dan treedt die VMR alsnog in werking. Helder. Ook al was dit misschien niet het mooiste plan – tot nu toe werkt het prima.

Maar de ondernemers en bewoners dan? Ten eerste moeten we bedenken dat er niet zoiets is als ‘de’ ondernemers en ‘de’ bewoners. Een relatief kleine groep maakt veel misbaar. Voor de bewoners geldt dat ze vooral prettig willen wonen, met niet teveel toeristen en een gewaarborgde privacy, op een vrij toegankelijk terrein in goed onderhouden huizen. De ondernemers konden in de afgelopen jaren een dikke boterham verdienen, en dat is hun van harte gegund. Maar de Schans kan heel goed zonder die ondernemers – de ondernemers niet zonder de Schans.

De Zaanse Schans is van de Zaankanters. Die hebben hem bedacht, gefinancierd en gebouwd. En ze komen er graag en vaak. Dat moet vooral zo blijven en de Ontwikkelstrategie waarborgt dat. Daarom steunt ROSA, en met ons gelukkig de meerderheid van de raad, de koers die nu door het bestuur en directie van de Schans is uitgezet. Het is tijd om alle mooie plannen uit te gaan werken. Liefst natuurlijk met iedereen op de Schans gezamenlijk. Maar dat zit er voorlopig niet in, en dus moeten we gewoon maar beginnen in de hoop dat de mensen die nu stampei maken later alsnog zullen aanhaken. Er is tijd genoeg overheen gegaan, we willen nu niet meer vertragen, niet weer terug naar de tekentafel.
Want stilstand is achteruitgang, en dat zou funest zijn voor de kwetsbare monumenten.

Omgevallen hek achter pakhuis De Vrede op Zaanse Schans. Er zijn daar nog wel wat hekken te slechten…