De Beatrixtoren – op naar de volgende 55 jaar


Foto: Cees de Haan, 1966, archief.zaanstad.nl


Vandaag exact 55 jaar geleden, op zaterdag 26 november 1966, werd het winkelcentrum Beatrixbrug aan de Peperstraat in Zaandam officieel geopend. Wie bovenstaande foto van Cees de Haan bekijkt, zal zich verbazen hoe weinig er veranderd is, in die ruim een halve eeuw sindsdien. Hoe gaaf hier de jaren zestig nog te zien zijn. Zelfs het weer is vergelijkbaar met vandaag!

(PAS OP, dit is een lang stuk…)

No Milk Today van Herman’s Hermits stond op 1 in de Top 40, maar Good Vibrations van The Beach Boys was net uitgebracht en kwam snel opzetten. En aan het eind van de middag zal het stil zijn geworden rond de nieuwe winkels, want om vijf uur stipt zat iedereen thuis of bij een aardige buurvrouw klaar voor de vijfde aflevering van Ja zuster, nee zuster.
Natuurlijk gaat het bij erfgoed om veel meer dan nostalgie en emoties, maar zeker bij recentere gebouwen spelen die gevoelens toch een rol. Ze vormen een extra inspiratie voor de strijd om het behoud. Wie (ruim) boven de vijftig is en de foto bekijkt, voelt de natte haartjes plakken op het hoofd en ziet weer de ijsbloemen op de slaapkamerruit.

In het programma MAAK.Zaanstad Centrum Oost is besloten dat de Peperstraat in Zaandam wordt gesloopt. Er komen heel veel woningen bij, het parkeren gaat ondergronds en de straat zelf wordt autoluw en groen. Het is het begin van een grote transformatie waar dit toch wat verpauperde deel van de stad, inclusief de Burcht en de Zuiddijk en de straten daaromheen, enorm van zal opknappen. ROSA is het eens met deze ontwikkelingen. En wij niet alleen: bijna de hele raad was het op 28 mei 2019 eens met dit zogenaamde ‘perspectief’. Alleen de PVV en DENK stemden tegen.

In dit stuk gaat het verder niet over de mislukte participatie en het verzet van de huidige bewoners tegen de sloopplannen. Daar is heel veel misgegaan en alle fracties in de gemeenteraad hebben er zware kritiek op geuit. ROSA heeft in het debat gesteld dat we ons schamen voor het hele proces. We gaan er vanuit (en zullen er op toezien) dat de bewoners die moeten verhuizen allemaal op een goede plek terechtkomen. En mocht daarin toch iets misgaan, dan weten ze ons heel goed te vinden en zullen we hen steunen.

In dit stuk willen we het echter hebben over de Beatrixtoren. Dat was de eerste echte ‘woonflat’ in de Zaanstreek en een uniek ontwerp van het architectenduo Ulrich en Kamphuis. Dat markante gebouw zou, als een herinnering aan de jaren van de wederopbouw, behouden moeten blijven volgens ons.
Naar aanleiding van een motie van ROSA eind 2019 werd er kunsthistorisch onderzoek gedaan. Daar kwam uit dat de Beatrixtoren inderdaad een ‘hoge zeldzaamheidswaarde’ en een ‘zeer hoge ensemblewaarde’ heeft en tenslotte ook nog een ‘hoge cultuurhistorische waarde, als prominente en zichtbare herinnering aan de naoorlogse modernisering van de omgeving van de dam’.

Toch zette het college van Zaanstad de sloopplannen door, omdat er hogere torens op die plek zouden moeten komen. De dure appartementen daarin moeten de rest van het bouwprogramma en de inrichting van het gebied mogelijk maken. De afgelopen twee jaar heeft ROSA steeds gevraagd om een nadere onderbouwing. Is er wel heel goed gekeken of sloop van de Beatrixtoren absoluut noodzakelijk is? Kunnen die appartementen niet elders worden gerealiseerd, of verdeeld over de andere nieuwbouw? Het antwoord was steeds hetzelfde: Nee, dat is onmogelijk. Nader onderzoek werd niet gedaan.

ROSA begreep die starre houding niet, temeer daar andere delen van het plan voortdurend werden aangepast, iets wat ook heel normaal is bij een zo groot project. Er kwam opeens een hotel en daarna toch weer niet, de bouwhoogtes achter de Bloemgracht veranderden, een eerst onmogelijke parkeergarage kon uiteindelijk toch. Alleen de Beatrixtoren moest en zou worden gesloopt, dat bleef buiten kijf.
En toen kwam dan, na veel uitstel, het raadsvoorstel waarin die sloop definitief zou worden. Meteen kwamen er reacties van belangrijke erfgoedvereniging als het Cuypersgenootschap, de Bond Heemschut en Zaans Erfgoed.

Maar het college van Zaanstad hield voet bij stuk en het was na de eerdere stemming over het perspectief wel duidelijk dat ook een meerderheid van de raad vóór zou gaan stemmen.

Wat moet een zelfverklaarde erfgoedpartij als ROSA dan doen? De makkelijkste optie is: principieel zijn. Eisen dat de toren blijft staan en anders tegen het hele plan stemmen. Dat zouden onze kiezers natuurlijk mooi vinden, en we zouden er triomfantelijk mee in de media kunnen komen.
Het enige nadeel zou zijn dat de Beatrixtoren dan onherroepelijk gesloopt zou worden. En daar zit je dan met je principes en je natte haartjes.
Wij kozen uiteindelijk voor een behoedzame route en schreven een motie waarvan we dachten dat die een meerderheid zou kunnen halen.

Omdat we met veel belangen en standpunten rekening moesten houden, werd het een voorzichtige motie, volgens sommigen zelfs een laffe motie. Een teleurstellende excuusmotie, werd er gisteren ook gezegd. Ja, dat mag je vinden.
Maar het is wel een motie die een wig drijft in de muur die het college tot nu toe heeft opgetrokken, een motie die de Beatrixtoren nog een kans geeft. Een verdomd kleine kans, dat zien wij natuurlijk ook. Maar zelfs een kleine kans is een kans. En ROSA heeft in het verleden vaker zeer kleine kansen weten te verzilveren.

De motie is dus vooral niet, zoals ook wel werd gezegd, een makkelijke manier om ons te verantwoorden. Het is geen uitweg uit een dilemma. In tegendeel! De motie is het begin van een nieuwe fase in de strijd om behoud van de Beatrixtoren. En voor die strijd hebben we nu nog minimaal een jaar de tijd. We gaan er vanuit dat hij gewonnen kan worden. En als dat dan toch nog mislukt, hebben we in elk geval ons uiterste best gedaan.

Daar zijn we gisteravond mee begonnen.