Hoe de Zaandijkerkerk uiteindelijk werd gered
Het heeft er een tijdlang somber uitgezien voor de Zaandijkerkerk. Maar nu lijkt zowel de kerk als het gebied eromheen een flinke metamorfose te ondergaan en in oude glorie te worden hersteld. Een gelukkige afloop van een lang verhaal waarin het meerdere malen dreigde mis te gaan.
De Zaandijkerkerk was van oudsher omgeven door kleine arbeiderswoningen. Maar ook smid Pielkenrood oefende vlakbij zijn beroep uit. Hij deed dat met zo veel succes dat zijn bedrijf in de vorige eeuw gestaag groeide. Veel van de karakteristieke woningen werden opgeslokt. Totdat een groep enthousiastelingen zich het lot van de overige huisjes aantrok en het plan opvatte tot het creëren van een Zaans woonbuurtje: de Domineestuin was geboren.
Ik heb vaak met initiatiefnemers van dit project gesproken en wat als rode draad door hun verhaal liep, was de enorme tegenwerking die zij van de gemeente ondervonden. Maar uiteindelijk is het buurtje er wel gekomen. Bij de opening stonden de politici er dan weer wel bij te pronken. Zo ging dat toen en zo zal het ook met de kerk gaan gebeuren.
Ook de kerk dreigde uit het beeld van Zaandijk te verdwijnen en daarmee zou een historische plek voorgoed tot het verleden behoren. Want eeuwenlang gingen de Zaandijkers hier ter kerke. De voorganger van de huidige kerk, uit 1642, ging in 1878 geheel verloren bij een van de grootste branden uit de geschiedenis van de Zaanstreek, toen een nabijgelegen scheepswerf vlam vatte. Op de fundamenten van die oude kerk werd de huidige Zaandijkerkerk gebouwd. In 2009 is in de kerk archeologisch onderzoek verricht. Daarbij werden 17 graven ontdekt met in totaal 31 individuen. Ook het hout van de grafkisten die oorspronkelijk onder de zerkenvloer lagen bleek nog goed geconserveerd te zijn.
In 1978 werden de kerkdiensten beëindigd. Daarna werd de kerk tot 1987 een cultureel centrum, gevolgd door een disco en laserdisco tot 1999. Ten slotte werd het stil rond de kerk. Het verval, voor zover dit al niet zijn intrede had gedaan, nam zienderogen toe. Bij mijn weten is de consistorie die aan de kerk vastzit ook nog een korte periode gekraakt geweest.
Uiteindelijk wordt Witkamp Projectontwikkeling B.V. eigenaar van de kerk en deze heeft grootse plannen. Een sloopvergunning wordt in 2009 aangevraagd. De kerk zal gesloopt worden, maar de toren moet bewaard blijven. Er bestaat onder de erfgoedliefhebbers verschil van mening. Sommigen vinden het behoud van de kerk niet de moeite waard, anderen zien daar wel degelijk het belang van in. Op 28 juni 2009 dient de Stichting Cuypersgenootschap, een stichting tot behoud van negentiende- en twintigste-eeuws cultuurgoed in Nederland, bij B&W het verzoek in de kerk aan te wijzen als gemeentelijk monument.
Op 2 juli 2009 dient ROSA een motie in om te voorkomen dat de kerk wordt gesloopt. In de motie wordt aangegeven dat de meningen van de bouwkundigen over acute sloop verdeeld zijn; dat de consequenties van sloop van het schip nog niet duidelijk in beeld zijn gebracht en dat de afdeling Monumenten niet is geconsulteerd over de aanvraag van de sloopvergunning. De motie wordt aanvaard.
Op 16 juli 2009 verschijnt in overleg met ROSA het bouwhistorisch opnamerapport namens de vereniging Zaans Erfgoed en de werkgroep Bedreigde Panden. In het bouwhistorisch rapport spreekt men van een architectuur-historisch waardevolle kerk. Het is een voorbeeld van een neo-romaanse kerk met een neo-gotisch interieur. Het schip en noordertransept heeft waardevol gevelmetselwerk, waardevolle rondboogvensters, waardevolle houten neo-gotische Hammerbeam spanten en geschilderde schrotenplafonds. Tevens spreekt het rapport van grote archeologische waarde voor dit gebied.
Op 20 augustus 2009 stuurt wethouder Monumenten Ronald Ootjers de raad een brief waarbij de kerk wordt aangewezen als beschermd gemeentelijk monument. Eigenaar Witkamp probeert nog via een rechtszaak te voorkomen dat het een monument wordt, maar krijgt van de rechter geen gelijk. Enige tijd later blijkt ook Witkamp niet bij machte de economische crisis het hoofd te bieden en het bedrijf gaat failliet. Daarmee is dan weliswaar de kerk tot monument verklaard, maar het verval zet door.
In 2014 komt er een nieuwe eigenaar van de kerk, Stadsherstel Zaanstreek. En daarmee zijn we voorlopig uit de zorgen. Het gebied rond de Zaandijkerkerk zal ook worden opgeknapt.
Voor meer informatie over de toekomstige ontwikkelingen verwijs ik naar de raadsinformatiebrief van 3 maart 2015.
Na de Domineestuin dan nu de Domineeskerk. Het wordt weer mooi in dit stukje Zaandijk.
Ruud Pauw
Fractievoorzitter
