Afgelopen vrijdag meldden wij al dat ROSA een ‘nieuw’ monument heeft gevonden. Dit weekend hebben we wat extra onderzoek gedaan, zodat we vandaag de beloofde update kunnen brengen.
Bijna op de westelijke punt van de Hemkade, waar de Nieuwe Zeehaven uitkomt in het Noordzeekanaal, staat een kleine bunker die is voorzien van een geschutskoepel. Het bouwsel wordt enigszins aan het zicht onttrokken twee forse bomen en struikgewas. Aan de kanaalzijde is door een ongeoefende hand de naam ‘ZAANDAM’ aangebracht, in gifgroene letters.
Tijdens een werkbezoek afgelopen december ontdekten ROSA’s Ruud Pauw en Hans Kuyper de bunker. Het woord ontdekken moet hier eigenlijk tussen aanhalingstekens staan, want bij de tuinders die vaak al decennialang hun stukjes land bewerken, is het gebouwtje natuurlijk bekend. Ze gebruiken het als vorstvrije opslag voor hun bietjes, of hun kinderen hebben er een geheime hut in gehad.
afdeling Monumenten van de gemeente Zaanstad wist echter van niets. Bunkers zijn sowieso schaars in Zaanstad: afgezien van de exemplaren op het Hembrugterrein kennen we eigenlijk alleen de particuliere schuilplaatsen aan de Eikelaan in Krommenie, die kort vóór de Tweede Wereldoorlog gebouwd zijn.
Maar wie plaatste deze bunker op deze afgelegen plek, en waarom? Archiefonderzoek leverde tot nog toe alleen op dat het gebouwtje er in 1947 al stond. Er zijn zelfs aanwijzingen dat er iets oostelijker nog een tweede exemplaar geweest moet zijn. Deze bunker is dan waarschijnlijk gesloopt toen in 1947 de olievatenfabriek gebouwd werd waarin nu de North Sea Venue zit. Er zijn, voor zover nu bekend, geen sporen meer van te vinden.
De overlevering wil dat de bunker aan de Hemkade is gebouwd in 1942 door de Duitse bezetter en dat er luchtafweergeschut op geplaatst was dat de spoorverbinding over de Hembrug moest verdedigen tegen Geallieerde bommenwerpers. Het geschut zou er direct na de oorlog al afgehaald zijn. Of dit inderdaad waar is, zal moeten blijken uit aanvullend onderzoek.
Maar ook onze lezers kunnen misschien helpen. Wie weet meer over dit bijzondere bouwwerk, of over het vermeende tweede exemplaar iets oostelijker? Is er bekend wie het gebouwd heeft, de Duitsers zelf of Zaankanters in opdracht van de bezetter? Of is het toch ouder en stond het er al vóór de oorlog uitbrak? Was er misschien een vergelijkbare bunker aan de overkant van het Noordzeekanaal, op het terrein van de huidige kolenoverslag waar in die tijd de assemblagefabriek van Ford stond?
Hoe het ook zij, de bunker op de Hemkade is een bijzondere (en wat ROSA betreft monumentwaardige) herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in de Zaanstreek. Wij houden u op de hoogte van verdere ontwikkelingen.
Ten overvloede: de bunker staat op particulier terrein en is in principe niet te bezoeken. Vanaf het Noordzeekanaal is hij wel goed te zien, zeker zolang de blaadjes aan het struikgewas nog klein zijn.
